Glenn Seaborg deed meer dan alleen een hoop chemische elementen ontdekken. Hij had ook gevoel voor humor.

DOOR ROBERT KRULWICH

Periodic Table Courtesty of DePiep, CC

Je zou het niet weten, omdat het zich onderaan het periodiek systeem verstopt, maar het is een grap – iets wat een vijfjarige zou kunnen doen – en de man die het deed was een van de grootste scheikundigen in Amerika. 

Er staat “Pu.”

“Pu” staat voor plutonium, het element genoemd naar Pluto, in 1941 de nieuwste, kleinste planeet in het zonnestelsel. De Amerikaanse chemicus Glenn Seaborg bedacht deze naam nadat zijn collega’s het jaar ervoor neptunium (element 93) hadden gevonden. Hij en zijn team in Berkeley hadden een cyclotron die deeltjes tegen elkaar sloeg en dus hadden ze een ongelooflijke reeks ontdekkingen: americium (95), curium (96), berkelium (97), californium (98), einsteinium (99), fermium ( 100), mendelevium (101), nobelium (102), en tot slot (en hij is de enige die zijn naam op een element kreeg terwijl hij nog in leven was), seaborgium (106).

Seaborg en zijn collega’s van het Lawrence Berkeley Laboratory vulden plots zoveel lege dozen op het periodiek systeem dat er werd gezegd dat je hem een brief kon schrijven die volledig in zijn eigen chemische elementen was geadresseerd, zoals deze:

Seaborg en zijn collega’s van het Lawrence Berkeley Laboratory vulden zoveel eens lege dozen op het periodiek systeem dat er werd gezegd dat je hem een brief kon schrijven die volledig in zijn eigen chemische elementen was geadresseerd, zoals deze.

Laten we teruggaan naar Plutonium, dat wordt als P-L-U gespeld. Er is een “L” na de “P”. Het is niet Puto, het is Pluto. Kijk nu terug naar de afkorting van het periodiek systeem. Wat is er gebeurd? Waarom geen “L”?

Toen Plutonium werd ontdekt, stond Amerika op het punt een oorlog te beginnen. In 1942 verhuisde Seaborg naar Chicago om zich aan te sluiten bij de topgeheime Amerikaanse poging om een atoombom te bouwen en hielp bij de productie van een minuscule hoeveelheid plutoniumfluoride (ongeveer een miljoenste van een gram). Zijn team ontdekte dat een isotoop van plutonium, Pu-239, kan worden gespleten, waardoor een enorme hoeveelheid destructieve energie vrijkomt. De Fat Man-bom, die in 1945 op Nagasaki werd gedropt, had een kern van plutonium.

De wetenschappers die aan de A-bom werkten, mochten element 94 geen ‘plutonium’ noemen. Elk ingrediënt in de bom was topgeheim, dus gaven ze het een valse dekmantel; ze noemden het “koper”. Toen ze bij sommige van hun experimenten echt koper moesten gebruiken, noemden ze dat ‘eerlijk naar God koper’. Pas toen de oorlog voorbij was, mocht Seaborg zijn ontdekking publiceren, en toen werd plutonium een officieel element.

Wetenschappers kunnen niet alleen hun elementen benoemen, ze kunnen ook het verkorte symbool kiezen dat naast het atoomnummer op het periodiek systeem komt. Het moet erg kort zijn, meestal twee letters.

Er is een benoemingscommissie die de afkortingen beoordeelt en zegent, en dus was Glenn Seaborg vrij om te kiezen.

‘Pee-Yoo!’

Hij – en niemand anders – koos Pu. Maar waarom? Twee collega’s zeggen dat hij hun vertelde dat het een gekke impuls was. “De voor de hand liggende keuze voor het symbool zou Pl zijn geweest”, schreven scheikundigen David Clark en David Hobart in 2000, “maar grappig genoeg stelde Seaborg Pu voor, zoals de woorden die een kind zou uitroepen, Pee-yoo!” als je iets vies ruikt.”

Toen ik met Seaborgs zoon Dave sprak, zei hij hetzelfde. Zijn vader had een vreemd gevoel voor humor en “hij dacht dat het gewoon leuk zou zijn” om dit element te behandelen alsof het stinkend was. Ken je het gezicht dat kinderen maken als ze pee-yoo zeggen (a la Calvin)? Hij wilde dat in het periodiek systeem sluipen.

Het was geen ‘antinuke’-idee (hoewel Seaborg er tegen was om een atoombom op Nagasaki te laten vallen en een brief had ondertekend waarin hij dat aan president Truman zei). Het was geen commentaar op de vernietigende kracht van plutonium. Het was maar een grap.

Wat zei de benoemingscommissie toen Seaborg zijn afkorting inleverde?

“Seaborg dacht dat hij veel afkeuring zou krijgen vanwege die suggestie”, schreven Clark en Hobart. Je kunt je voorstellen dat de leden niet bepaald een wilde en gekke groep waren, en toch, om redenen die we nooit zullen weten, “accepteerde de benoemingscommissie het symbool zonder een woord te zeggen”.

Dus, als je wilt, kun je naar een van de grootste intellectuele creaties van de mensheid kijken, hangend aan de muren van klaslokalen over de hele wereld, een tabel die al het spul van de kosmos in een samenhangende kaart organiseert, en grinniken om Seaborg’s grap.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com

Spot jij het grapje?